Πίστη και Περηφάνια - Δημήτρης Βαρβαρήγος

Η Ζωή-Μαρία Μοντανάρι αφηγείται τη ζωή της οικογένειας της. Τρεις γενιές Μοντανάρι... Τρεις γυναίκες... Η Μαρία-Ρόζα, η Αθηνά και η ίδια η Ζωή-Μαρία. Οι ζωές τους ξεδιπλώνονται παράλληλα με το ιστορικό πλαίσιο της κάθε εποχής και σμιλεύονται μέσα από τον πόνο της καταπίεσης των επιθυμιών τους αλλά και της αποστέρησης και των κακουχιών που συνεπάγεται η πολιτική κατάσταση της χώρας. Η πατριαρχία, η ανελευθερία που αυτή συνεπάγεται και, κυρίως, τα πέτρινα χρόνια της γερμανικής κατοχής θα τους στερήσουν το δικαίωμα να ονειρεύονται. Μέσα στη δίνη της ανέχειας και της λιμοκτονίας η Ζωή-Μαρία θα οδηγηθεί στην πρόωρη ενηλικίωση.

Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος μας δίνει την ιστορία της δικής του οικογένειας (αν κατάλαβα καλά η Ζωή-Μαρία πρέπει να είναι η γιαγιά του) με τρόπο μυθιστορηματικό. Πρόκειται λοιπόν για μια μυθιστορηματική βιογραφία αλλά κι ένα άρτιο κοινωνικό και ιστορικό μυθιστόρημα παράλληλα. Από το ερωτευμένο πλην όμως φτωχό ζευγάρι της Μαρίας-Ρόζας και του Σαλιβέριου, που κατέφθασαν  στην Αθήνα ως μετανάστες από την Ιταλία και τη Ζάκυνθο, μεταφερόμαστε στη ζωή του μικρότερού τους γιου, του Χαράλαμπου, ο οποίος με επιμονή καταφέρνει να διεισδύσει ως γαμπρός σε μια ξεπεσμένη αθηναϊκή οικογένεια και να παντρευτεί τη μικρότερη κόρη, την Αθηνά, χωρίς τη θέλησή της. Αργότερα η πρωτότοκη κόρη της Αθηνάς, η Ζωή-Μαρία, θα αποτελέσει το στήριγμά της μέσα σε αυτόν τον καταπιεστικό γάμο, ιδιαίτερα δε όταν η ζωή τους θα αλλάξει δραματικά κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.

Οι ήρωες στο "Πίστη και Περηφάνεια" αποτυπώνονται ιδιαίτερα ρεαλιστικά και στην ανθρώπινη διάστασή τους, με τις -συχνά ανεκπλήρωτες- επιθυμίες τους, τις ευαισθησίες και, κυρίως, τις ανασφάλειες και τις αδυναμίες τους. Κεντρικό σημείο του έργου αποτελεί ο έρωτας, ο οποίος μέσα σε ένα αυστηρά πατριαρχικό πλαίσιο είναι συχνά ανεκπλήρωτος για τη γυναίκα, καθώς εκείνη αναγκάζεται να παντρευτεί όποιον της υποδεικνύει ο πατέρας της. Περνώντας λοιπόν από τον έναν κύρη (πατέρα) στον άλλον (σύζυγο) τα νεανικά της όνειρα και η ίδια της η υπόσταση καταδυναστεύονται. Αυτό το συγκρουσιακό μοτίβο ανάμεσα στις επιθυμίες του ατόμου από τη μία και στο οικογενειακό πλαίσιο από την άλλη κρατά κάποιους ήρωες δέσμιους μιας διαρκούς τεταμένης και συγκρουσιακής κατάστασης και τους επιτρέπει να ξεδιπλώσουν την ασυμβίβαστη -στο μέτρο της εποχής- πλευρά του χαρακτήρα τους.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο θεωρώ ότι εντοπίζεται και η διαχρονικότητα του έργου και η ταύτιση του αναγνώστη με τους χαρακτήρες του: στη θέση και στην καταπίεση της γυναίκας. Ακόμη και σήμερα τα "θέλω" της οικογένειας και της κοινωνίας, εσωτερικευμένα και υιοθετημένα από το ίδιο το άτομο, μπορούν να καθορίσουν σημαντικές επιλογές στη ζωή του και να οδηγήσουν σε καταστάσεις αυτο-καταπίεσης αλλά και έτερο-καταπίεσης (για παράδειγμά από τον σύντροφο). Πόσο ανέχεται μια γυναίκα να την προσβάλλουν με χαρακτηρισμούς και να την μειώνουν; Πόσο αποδέχεται τη ζήλεια και τον έλεγχο;  Πόσο δικαιολογεί ως κανονικότητα τις εξαρτήσεις, τις αδυναμίες και τις βλαπτικές για την οικογένεια συμπεριφορές του συντρόφου της; Πού μπαίνουν οι κόκκινες γραμμές;

Το βιβλίο παρουσιάζει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν οι Γερμανοί κατακτούν την Ελλάδα και η οικογένεια βιώνει τις τραγικές συνέπειες της κατοχής. Η πείνα, η ανέχεια και οι κακουχίες που περιγράφονται είναι ανατριχιαστικές. Μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες ο κάθε ήρωας θα αναμετρηθεί με τον εαυτό του, βγάζοντας στην επιφάνεια το πραγματικό του "εγώ". Άτομα ανασφαλή που μέχρι τότε έπρατταν με βάση το "θεαθήναι" θα αποδειχθούν τραγικά κατώτερα των περιστάσεων, ενώ άλλοι ήρωες θα θυσιάσουν τα πάντα για την οικογένειά τους, αντιμετωπίζοντας τις κακουχίες με αξιοπρέπεια και ανθρωπιά. Οι άνθρωποι, όπως φαίνεται, μετρώνται στα δύσκολα...

Η γραφή του Δημήτρη Βαρβαρήγου γίνεται έντονα λυρική σε πολλά σημεία του βιβλίου ώστε να αποδώσει πιο παραστατικά τον περίπλοκο εσωτερικό κόσμο των ηρώων, τις εσωτερικές τους συγκρούσεις, τα διλλήματα και τις αντιφάσεις που τους χαρακτηρίζουν. Σε κάποια σημεία είναι γεγονός ότι θα ήθελα πιο γρήγορη εξέλιξη στην πλοκή. Ωστόσο συνολικά με κέρδισε ο λυρικός τρόπος ανάδυσης των συναισθημάτων και ο διαφωτισμός των κινήτρων των ηρώων που δίνεται με τέτοια δεξιοτεχνία ώστε τους αισθάνθηκα πραγματικούς και ζωντανούς, σαν να υπάρχουν σε κάποια πτυχή της δικής μου καθημερινότητας.

Το "Πίστη και Περηφάνεια" αποπνέει την αίσθηση πληρότητας και μεγαλείου ενός "έπους" που αποτυπώνει τόσο  την εξέλιξη της οικογένειας των Μοντανάρι όσο και την εξέλιξη της αθηναϊκής κοινωνίας σε βάθος 60 ετών. Παρά τα ηττημένα νεανικά όνειρα, κόντρα στα "πρέπει" της καταπίεσης και στα δεινά της μοίρας οι ήρωες  αναμετρώνται με το εαυτό τους και εξυψώνονται ως νικητές, σε έναν αγώνα για τη φιλία, τον έρωτα, την αγάπη. Σε έναν αγώνα για ό,τι μας κάνει ανθρώπους.

Είναι το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα που διαβάζω. Μετά βεβαιότητας μπορώ να πω ότι δε θα είναι το τελευταίο...

"Πίστη και Περηφάνεια", Δημήτρης Βαρβαρήγος, εκδ. 24γράμματα, 2020, σελ. 516