Γιατί η Κριμαία είναι τόσο ζωτικής σημασίας για τη Ρωσία του Πούτιν; Ποιοί παράγοντες προδιέγραψαν την ανάδειξη των ΗΠΑ σε παγκόσμια υπερδύναμη; Πώς εξηγείται η συνεχής εξάπλωση της ισχύος της Κίνας ή οι διαρκείς ανταγωνισμοί και συγκρούσεις κρατών, όπως για παραδειγμα η Ινδία με το Πακιστάν; Για ποιους λόγους περιοχές όπως η Δυτική Ευρώπη αναπτύχθηκαν με ταχύτητα ενώ άλλες όπως η Μέση Ανατολή, η Αφρική ή η Λατινική Αμερική δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τους ίδιους ρυθμούς; Και, τελικά, πώς εξηγείται ο διαρκώς αυξανόμενος ανταγωνισμός κρατών στην Αρκτική; "Είναι η γεωγραφία, ανόητε!" θα μπορούσε να αναφωνήσει ο Τιμ Μάρσαλ, παραφράζοντας τη διάσημη φράση του Bill Clinton ("It 's the economy, stupid!").
Με την εμπειρία του ως πολεμικός ανταποκριτής σε 30 χώρες αλλά και την εξειδικευσή του ως διπλωματικός συντάκτης, ο Μάρσαλ δομεί το "Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας" γύρω από την κεντρική ιδέα ότι για να κατανοήσουμε τις διεθνείς εξελίξεις δεν επαρκούν μόνο οι γνώσεις των προθέσεων των ηγετών των κρατών, των ιδεολογιών τους και των κινημάτων αλλά απαιτείται η μελέτη της γεωγραφίας. Αυτή είναι που θέτει τα όρια στους ηγέτες-δρώντες και ως ένα βαθμό προκαθορίζει τις ενέργειές τους, τις φιλοδοξίες και τους φόβους τους καθώς και τις δυνατότητές τους.
Το βιβλίο αποτελείται από δέκα κεφάλαια επιδιώκοντας να καλύψει το σύνολο σχεδόν του πλανήτη. Έτσι ταξιδεύουμε διαδοχικά από τη Ρωσία στην Κίνα, στις ΗΠΑ, στη Δυτική Ευρώπη (με ολιγοσέλιδη αναφορά στην Ελλάδα), στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή, στην Ινδία και το Πακιστάν, στην Κορέα και την Ιαπωνία, στη Λατινική Αμερική για να καταλήξουμε τελικά στην Αρκτική, όπου το λιώσιμο των πάγων οδηγεί σε αναδυόμενους ανταγωνισμούς στην περιοχή. Κάθε κεφάλαιο ξεκινά με μια γεωγραφική ανάλυση της περιοχής (παρατίθεται και χάρτης) και επεξηγείται ο τρόπος που η γεωγραφία συνετέλεσε στη συγκεκριμένη ιστορική εξέλιξη των κρατών, ενώ παρουσιάζεται και η προοπτική τους για το μέλλον, σύμφωνα πάντα με την οπτική του συγγραφέα. Γεωγραφία και ιστορία αναδύονται πλάι πλάι, ενώ αναπόφευκτα γίνονται αναφορές και σε πολιτιστικές, θρησκευτικές και φυλετικές διαφορές. Πρωταρχικός παράγοντας πάντως θεωρείται ξεκάθαρα η γεωγραφία η οποία προκαθορίζει τα όρια των υπολοίπων παραγόντων. Αναγνωρίζεται βέβαια η συμβολή της σημερινής τεχνολογίας στην υπέρβαση των περιορισμών της γεωγραφίας, ωστόσο ο συγγραφέας θεωρεί ότι ακόμη και σήμερα οι αναλύσεις μας οφείλουν να βασίζονται σε αυτή.
Το "Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας" το εξέλαβα ως την αλφαβήτα της παγκόσμιας γεωστρατηγικής. Είναι πολύ σημαντικό το ότι ο Μάρσαλ κατάφερε να χωρέσει σε 350 σελίδες ανάλυση γεω-ιστορικό-πολιτιστικών παραγόντων για το μεγαλύτερό μέρος του πλανήτη, και μάλιστα με στρωτή γραφή που σου κράτα το ενδιαφέρον. Για τους μη μυημένους στη γεωστρατηγική ανάλυση, την ιστορία και τις διεθνείς σχέσεις είναι το κατάλληλο εισαγωγικό ανάγνωσμα, ενώ ακόμη και για τους γνώστες σίγουρα θα βρεθούν γεω-ιστορικά κενά και άγνωστες περιοχές για να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους. Βέβαια όσοι ασχολούνται ενδελεχώς με το αντικείμενο (φοιτητές ή καθηγητές διεθνών σχέσεων για παράδειγμα) μπορεί να το βρουν σύντομο και επιδερμικό σε κάποιες αναλύσεις ή να του προσάψουν την κατηγορία του "γεω-ντετερμινισμού". Πράγματι η χρήση της γεωγραφίας ως καθοριστικού ερμηνευτικού παράγοντα των διεθνών σχέσεων "κουμπώνει" πολύ αποτελεσματικά σε κάποια κεφάλαια (με χαρακτηριστικότερο, κατά τη γνώμη μου, αυτό της Ρωσίας) ενώ σε άλλα δεν αποδίδει το ίδιο πειστικά. Προσωπικά όμως θεωρώ ότι σε βιβλίο 350 σελίδων που αναφέρεται σχεδόν σε όλον τον πλανήτη, ο Μάρσαλ δε θα μπορούσε να έχει κάνει πολλά περισσότερα. Άλλωστε το βιβλίο απευθύνεται στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
Ξεχώρισα το "Αιχμάλωτοι της Γεωγραφιας" για την προσιτή και στρωτή γραφή του συγγραφέα καθώς και για την αιτιώδη σχέση που αναδεικνύει ανάμεσα σε γεωγραφία και ιστορία-πολιτική, η οποία διατρέχει όλο το έργο σαν κεντρικός άξονας προσδίδοντάς του συνοχή και καθιστώντας το ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Είναι μια πολύ καλή εκλαίκευση της επιστήμης της γεωπολιτικής ανάλυσης, ώστε αυτή να γίνει προσιτή σε όλους τους αναγνώστες.
Όπως γράφει και ο ίδιος ο Μάρσαλ στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, "είναι ώρα να ξαναβάλουμε το "γεω-" μπροστά από την "πολιτική"".
"Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας", Τιμ Μάρσαλ, εκδ. Διόπτρα, μτφρ. Σπυρίδων Κατσούλας, σελ. 360, 2019
https://www.dioptra.gr/vivlio/istoria-filosofia-politismoi/aixmalotoi-tis-geografias/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου