Ενώ το Sapiens χαρακτηρίζεται ως "μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου" το Homo Deus παρουσιάζεται ως "μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος", φιλοδοξώντας να αποτελέσει τη συνέχεια του πρώτου αλλά και να διεισδύσει στα δύσκολα χωράφια της πρόβλεψης της κοινωνίας του αύριο. Ο πήχης είναι από την αρχή υψηλός. Άραγε τα κατάφερε;
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο ο συγγραφέας αναζητά την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο (homo sapiens) και τα υπόλοιπα ζωικά είδη καθώς και το ιδιαίτερο εκείνο χαρακτηριστικό που τον έκανε να υπερέχει σαν είδος και να κυριαρχήσει ραγδαία στον πλανήτη (και όχι, δεν είναι ούτε η ευφυΐα, ούτε η χρήση εργαλείων).
Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται ο κόσμος όπως τον έχει διαμορφώσει ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος, ως "μεγάλος παραμυθάς" έχει δομήσει τις κοινωνίες του πάνω σε "μεγάλες αφηγήσεις"-θρησκείες. Μάλιστα η "μεγάλη αφήγηση" που κυριαρχεί σήμερα και αποτελεί στυλοβάτη της σύγχρονης κοινωνίας δε θεωρείται κάποια θρησκεία με την κλασική έννοια του όρου, όπως ο χριστιανισμός ή το ισλάμ, αλλά ο ανθρωπισμός, ο οποίος θέτει στο κέντρο του αξιακού συστήματος τον ίδιο τον άνθρωπο, με τα δικαιώματά του και την ελεύθερή του βούληση.
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου παρουσιάζονται οι εξελίξεις στους τομείς τις βιοχημείας και της τεχνητής νοημοσύνης οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν κίνδυνο για την ελεύθερη βούληση, την αξία και την αυθεντία του ανθρώπου και άρα να πλήξουν καίρια την κυρίαρχη αφήγηση του ανθρωπισμού. Παράλληλα γίνεται απόπειρα να περιγραφούν νέες "μεγάλες αφηγήσεις" που θα μπορούσαν να κυριαρχήσουν και να προβλεφθεί η θέση και η αξία του homo sapiens στον κόσμο του μέλλοντος.
Ο Harari ξέρει να κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον φέρνει πιο κοντά σε επιστημονικά δεδομένα εκλαϊκεύοντάς τα και δίνοντάς τους πιο οικεία μορφή. Για τον σκοπό αυτό, εκτός από επιστημονικές μελέτες και ιστορικά στοιχεία, επιστρατεύει και παραδείγματα από την pop κουλτούρα αλλά και από την καθημερινή ζωή και ρουτίνα, ενώ το ύφος του είναι ζωντανό και προσιτό, με πρόδηλη διάθεση να επικοινωνήσει και να συνδιαλλαγεί με τον αναγνώστη. Η γραφή του κυλάει εύκολα και δε σε κουράζει (με μια εξαίρεση στα μισά του δευτέρου μέρους που αισθάνθηκα ότι "έκανε κοιλιά"), παρόλο τον πραγματολογικό χαρακτήρα του βιβλίου. Τα επιχειρήματα του είναι στιβαρά και λογικά, βασισμένα στη βιβλιογραφία του ίδιου του του αντικειμένου, της ιστορίας, αλλά και σε επιστημονικές έρευνες διαφόρων πεδίων, όπως η βιολογία, οι νευροεπιστήμες, η ψυχολογία, η βιοτεχνολογία, η γενετική, η Τεχνητή Νοημοσύνη, η επεξεργασία Μεγάλων Δεδομένων και άλλα.
Θα μπορούσε να είναι από τα κορυφαία βιβλία που έχουν περάσει από τα χέρια μου... αν τα δύο πρώτα μέρη του δεν αποτελούσαν απλώς μια πιο σύντομη και ελαφρώς διαφοροποιημένη ανασκόπηση του πρώτου βιβλίου του Harari, του Sapiens. Ο αναγνώστης που έχει ήδη διαβάσει το Sapiens θα απογοητευτεί διαβάζοντας τις ίδιες αναζητήσεις και τα ίδια συμπεράσματα για δεύτερη φορά, έστω κι αν ο τρόπος παρουσίασης και τα παραδείγματα είναι κάπως διαφορετικά. Εξαίρεση σε αυτά τα δύο πρώτα μέρη αποτελεί το υποκεφάλαιο για τη σχέση της θρησκείας με την επιστήμη (όχι, δεν είναι ανταγωνιστική) που αν θυμάμαι καλά δεν υπήρχε στο Sapiens, τουλάχιστον όχι τόσο ρητά διατυπωμένη.
Θα μπορούσε να είναι από τα κορυφαία βιβλία που έχουν περάσει από τα χέρια μου... αν τα δύο πρώτα μέρη του δεν αποτελούσαν απλώς μια πιο σύντομη και ελαφρώς διαφοροποιημένη ανασκόπηση του πρώτου βιβλίου του Harari, του Sapiens. Ο αναγνώστης που έχει ήδη διαβάσει το Sapiens θα απογοητευτεί διαβάζοντας τις ίδιες αναζητήσεις και τα ίδια συμπεράσματα για δεύτερη φορά, έστω κι αν ο τρόπος παρουσίασης και τα παραδείγματα είναι κάπως διαφορετικά. Εξαίρεση σε αυτά τα δύο πρώτα μέρη αποτελεί το υποκεφάλαιο για τη σχέση της θρησκείας με την επιστήμη (όχι, δεν είναι ανταγωνιστική) που αν θυμάμαι καλά δεν υπήρχε στο Sapiens, τουλάχιστον όχι τόσο ρητά διατυπωμένη.
Το τρίτο μέρος μπορεί να το απολαύσει κανείς είτε έχει διαβάσει το Sapiens είτε όχι και είναι ο λόγος για τον οποίο το βιβλίο τελικά αξίζει. Τι θα σημαίνει "ελεύθερη βούληση" όταν θα έχει αποκρυπτογραφηθεί η βιοχημεία του εγκεφάλου μας; Τι μορφή θα μπορούσε να έχει η δημοκρατία ή πόσο "ελεύθερες" θα είναι οι επιλογές μας όταν αλγόριθμοι όπως το Facebook και η Google θα μας ξέρουν καλύτερα από τον εαυτό μας και θα μας προτείνουν τις καλύτερες για εμάς λύσεις; Ποια θα είναι η θέση του ανθρώπου στην οικονομία, στην κοινωνία αλλά και στο αξιακό σύστημα όταν αλγόριθμοι και μηχανές θα μπορούν να φέρουν εις πέρας πιο αποτελεσματικά από εμάς τις περισσότερες εργασίες; Άραγε θα υπάρχει άνθρωπος, κι αν ναι με ποια μορφή; Αυτά τα καίρια ερωτήματα βασανίζουν τον συγγραφέα και οι απαντήσεις που επιδιώκει να δώσει είναι εμπεριστατωμένες, μετρημένες και λογικές, χωρίς ωστόσο να παύουν να αποτελούν προβλέψεις για το μέλλον και, ως τέτοιες, να υπόκεινται σε περιορισμούς.
Συνοψίζοντας, το Homo Deus έχει τεράστιο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη που δεν έχει διαβάσει το Sapiens (αλλά πάλι, γιατί να μην έχεις διαβάσει το Sapiens;) ενώ για τον αναγνώστη που είναι ήδη μυημένος στο πρώτο έργο του Harari μεγάλο ενδιαφέρον έχει μόνο το τρίτο μέρος του. Τα δύο πρώτα μέρη θα μπορούσαν να μελετηθούν ως υπενθύμιση και εμπλουτισμός του περιεχομένου του Sapiens.
Κλείνω παραθέτοντας έναν από τους πολλούς και σημαντικούς προβληματισμούς που θέτει ο ίδιος ο συγγραφέας:
"Τι θα συμβεί στην κοινωνία, την πολιτική και την καθημερινή ζωή όταν μη συνειδητοί αλλά υψηλής νοημοσύνης αλγόριθμοι θα μας ξέρουν καλύτερα απ' ότι ξέρουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας;"
Κλείνω παραθέτοντας έναν από τους πολλούς και σημαντικούς προβληματισμούς που θέτει ο ίδιος ο συγγραφέας:
"Τι θα συμβεί στην κοινωνία, την πολιτική και την καθημερινή ζωή όταν μη συνειδητοί αλλά υψηλής νοημοσύνης αλγόριθμοι θα μας ξέρουν καλύτερα απ' ότι ξέρουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας;"
"Homo Deus", Yuval Noah Harari, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2017, σελ. 432
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου