Καταφύγιο - Ρένα Κατσάνη

Το Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων (ΕΚΠΑΖ) στην Αίγινα ζωντανεύει μέσα από την πένα της Ρένας Κατσάνη. Στο "Καταφύγιο" παρακολουθούμε τις ζωές των ιδρυτικών του μελών παράλληλα με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ίδιο το ίδρυμα ως προς τη βιωσιμότητά του. Αξιοποιώντας τόσο την εμπειρία από την εθελοντική της εργασία στο κέντρο όσο και τη φαντασία της, η συγγραφέας μας δίνει ένα μυθιστόρημα που αφορά  την αξία της φύσης  και του εθελοντισμού και μας υπενθυμίζει να κυνηγάμε τα όνειρά μας.

Έχοντας επισκεφθεί προσωπικά το ΕΚΠΑΖ κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού μου στην Αίγινα, είχα ένα επιπλέον κίνητρο να διαβάσω το βιβλίο αυτό ώστε να ανακαλέσω στη μνήμη μου εκείνη την μοναδική εμπειρία. Και πράγματι μέσα από τις σελίδες του ξεπηδούν γεράκια, γλάροι, ψαραετοί και φυσικά η μασκότ του κέντρου περίθαλψης, ο λαβωμένος γύπας "Καλάζνικοφ", ενώ από την αφήγηση δεν απουσιάζουν και άλλα ζώα αν και το κέντρο ειδικεύεται στα πτηνά. Ήταν σαν να βρισκόμουν και πάλι εκεί!

Η αφήγηση δεν περιορίζεται χωρικά στην Αίγινα, καθώς το κέντρο αναλαμβάνει την περίθαλψη πτηνών από όλη την Ελλάδα αλλά και την απελευθέρωσή τους πάλι στον τόπο τους.

Ακολουθούμε τη ζωή της Μαρίνας, μιας εθελόντριας στο κέντρο περίθαλψης, η οποία βρίσκεται σε διάσταση και συνεχή κόντρα με τον άντρα της τον Γρηγόρη. Το διακύβευμα: ο γιος τους ο Αχιλλέας, ο οποίος επιθυμεί να ασχοληθεί επαγγελματικά με το καταφύγιο την ώρα που ο πατέρας του τον πιέζει να μελετά ώστε να έχει καλές επιδόσεις στις πανελλήνιες. Την ίδια στιγμή ο Γιάννος, ο ιδρυτής και στυλοβάτης του καταφυγίου, έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν του και αναγκάζεται να πάρει μια απόφαση που θα αλλάξει ριζικά τη ζωή του αλλά και θα θέσει σε κίνδυνο τη λειτουργία του καταφυγίου.

Οι ιστορίες των ηρώων είναι ανθρώπινες και ρεαλιστικές. Εύκολα θα πίστευα ότι έτσι συνέβησαν όντως τα πράγματα αν η συγγραφέας δεν ανέφερε ότι έχει χρησιμοποιήσει και τη φαντασία της. Οι ιδιαίτεροι δεσμοί φιλίας και η αγάπη των ηρώων για τη φύση και τα ζώα που τους έχουν ανάγκη τονίζονται έντονα δίνοντας την αίσθηση ότι οι πρωταγωνιστές συνδέονται μεταξύ τους με ιερά δεσμά και διακατέχονται από το ίδιο όραμα για τη ζωή. Το αίσθημα αυτό, που είναι από τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου, ενισχύεται από τις ανάδρομες αφηγήσεις στο παρελθόν τους και στις συγκυρίες που τους οδήγησαν να γνωριστούν και να έρθουν τόσο κοντά ο ένας στον άλλον. Τα βιώματα τους και οι δυσκολίες τους παρελθόντος, με κοινό παρονομαστή την περίθαλψη ζώων, έχουν σφυρηλατήσει ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους κι επέτρεψαν την επιτυχημένη λειτουργία του κέντρου περίθαλψης.

Αυτό που δεν μου άρεσε ωστόσο ήταν η επαναληψιμότητα του ίδιου καβγά, με τα ίδια επιχειρήματα, ανάμεσα στην Μαρίνα και τον άντρα της σε όλο το μήκος της αφήγησης. Το μέλλον του παιδιού τους τους βασανίζει, καθώς οι δυο τους ζουν σε τελείως διαφορετικούς κόσμους. Το δίλλημα φύση-πόλη (ή επιθυμητή εργασία με μικρές απολαβές - μη επιθυμητή εργασία αλλά με πολλά χρήματα) θέτει ένα πολύ ενδιαφέρον υπόβαθρο για την εξέλιξη της πλοκής. Ωστόσο οι δύο αυτοί ήρωες μένουν στάσιμοι και επαναλαμβάνονται παρά την εξέλιξη της αφήγησης, γεγονός που με κούρασε. Επίσης, παρά το δέσιμο ανάμεσα στους πρωταγωνιστές, πολλές φορές αισθάνθηκα κάπως "άδειους" τους διαλόγους τους στο καταφύγιο, ενώ οι στερεοτυπικές συνήθειες της καθημερινότητάς τους (πχ φαγητό) επαναλαμβάνονται χωρίς λόγο από τη συγγραφέα. Πάντως η αφήγηση διακρίνεται από συγκεκριμένη πορεία και στόχευση, έχοντας αρχή, μέση και ένα τέλος το οποίο προσωπικά εξέλαβα ως προτροπή να κυνηγάμε πάντοτε τα όνειρά μας ανεξάρτητα του τι πιστεύουν οι άλλοι γι' αυτά.

Φυσικά αξιομνημόνευτες είναι οι εμπειρίες που μας μεταφέρει η συγγραφέας από περιστατικά χειρουργείων και περίθαλψης πτηνών, αλλά ακόμη πιο έντονο ήταν το συναίσθημα που αποδίδεται στη σκηνή με την απελευθέρωση του γερακιού. Πρόκειται για μια μοναδική εμπειρία που έχει αποδοθεί πολύ όμορφα στο χαρτί και που πραγματικά με έκανε να ζηλέψω που δεν ήμουν εκεί να τη ζήσω από κοντά.

Το "Καταφύγιο" σφύζει από αγάπη για τη φύση και τα ζώα. Παρά τις αδυναμίες του, οι ιστορίες των τραυματισμένων πτηνών, τα διλλήματα των ηρώων καθώς και η αγωνία για την ίδια την επιβίωση του κέντρου περίθαλψης συνθέτουν ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα που προτρέπει τον αναγνώστη να προσφέρει σε όποιον τον έχει ανάγκη γύρω του, άνθρωπο ή ζώο,  αλλά και να μην εγκαταλείπει ποτέ τα όνειρά του.

Άξιο αναφοράς είναι επίσης το γεγονός ότι η συγγραφέας διαθέτει τα έσοδα από το βιβλίο στο ίδιο το ΕΚΠΑΖ, το οποίο τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει εξαιρετικές δυσκολίες.

Καταφύγιο, Ρένα Κατσάνη, εκδ. 24γράμματα, 2020, σελ. 208