Μια πανδημία τυφλότητας εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Καθώς ο ένας μετά τον άλλον οι πολίτες χάνουν την όρασή τους, η κυβέρνηση αποφασίζει να βάλει σε καραντίνα τους τυφλούς συγκεντρώνοντάς τους σε διάφορες εγκαταστάσεις. Προοδευτικά οι συνθήκες διαβίωσής τους όλο και δυσχεραίνουν. Θα καταφέρουν άραγε οι τυφλοί να διατηρήσουν την ανθρωπιά τους ή θα αποκτηνωθούν; Και, σε έναν κόσμο τυφλών, τι θα έκανε ένας άνθρωπος που βλέπει;
Το "Περί Τυφλότητος" είναι το πρώτο βιβλίο του Σαραμάγκου που διαβάζω και ομολογώ ότι με ξένισε στην αρχή το ιδιαίτερο στιλ γραφής του. Οι τελείες είναι σπάνιες, ο λόγος του μακροπερίοδος και με πολλά κόμματα. Απουσιάζουν πλήρως τα ερωτηματικά, τα θαυμαστικά, οι παύλες διαλόγου ή άλλα σημεία στίξης. Για να καταλαβαίνει ο αναγνώστης πότε αλλάζει ο ομιλητής χρησιμοποιείται το κόμμα και ένα κεφαλαίο γράμμα στην πρώτη λέξη του νέου ομιλητή. Στους μη μυημένους σε αυτό το στυλ γραφής αναγνώστες , όπως εγώ, η προσαρμογή είναι δύσκολη. Στην πορεία όμως συνηθίζεται και, όπως γράφω παρακάτω, η επιλογή αυτή του συγγραφέα δένει οργανικά με κάποιες άλλες επιλογές του, διαμορφώνοντας μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή ταυτότητα γραφής τόσο για το έργο όσο και για τον ίδιο τον συγγραφέα.
Τεράστιο ενδιαφέρον στο βιβλίο παρουσιάζουν οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές των ανθρώπων που πλέον αναγκάζονται να ζήσουν ως τυφλοί σε καραντίνα, έχοντας χτυπηθεί από την πανδημία. Οι τρόφιμοι αυξάνονται ραγδαία, τα τρόφιμα λιγοστεύουν και πρέπει να μοιράζονται δίκαια, η καθαριότητα τόσο του σώματός τους όσο και των εγκαταστάσεων είναι ένα έργο που καθίσταται αδύνατο να διεκπεραιωθεί. Θα συνεργαστούν οι τυφλοί, ώστε να ευημερήσουν όλοι ως σύνολο, ή τα ατομικιστικά και, πολλές φορές, πρωτόγονα ένστικτά τους θα υπερισχύσουν; Τι είναι διατεθειμένος να κάνει ένας άνθρωπος όταν κανένας από τους γύρω του δεν μπορεί να τον δει; Ή ακόμη, τι είναι διατεθειμένος να κάνει ένας άνθρωπος που βλέπει, όταν όλοι γύρω του είναι τυφλοί;
Επίσης ένα μεγάλο επίτευγμα του Σαραμάγκου είναι η διακριτότητα του κάθε χαρακτήρα και η ανάδειξη διαφορετικών χαρακτήρων και συμπεριφορών μέσα στο πλήθος των εγκλεισμένων. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε κανέναν χαρακτήρα του βιβλίου δε δίνεται όνομα. Ο καθένας προσδιορίζεται με βάση κάποιο χαρακτηριστικό του, όπως για παράδειγμα ο γιατρός, η γυναίκα του γιατρού, ο πρώτος τυφλός. ο κλέφτης ή η γυναίκα με τα σκούρα γυαλιά.
Προσωπικά αισθάνθηκα ότι αυτή η επιλογή του συγγραφέα (της μη χρήσης ονομάτων) δένει οργανικά με το στυλ γραφής του (χωρίς σημεία στίξης, με κεφαλαία όταν αλλάζει ο ομιλητής). Οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, όπως και οι κανόνες γραφής, είναι πλέον ανύπαρκτοι. Οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε μια κατάσταση εξαθλίωσης και αποκτήνωσης, έχοντας χάσει την ανθρώπινή τους υπόσταση και άρα την ίδια τους την ταυτότητα. Εξού και η επιλογή να μην τους δοθούν ονόματα.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα δυστοπικά έργα, παρόλο το φανταστικό-εσχατολογικό τους σενάριο, συνήθως ασκούν κριτική στις σύγχρονες κοινωνίες και αυτός είναι ένας κανόνας από τον οποίο δεν ξεφεύγει το "Περί Τυφλότητας". Η κριτική αυτή στάση του συγγραφέα απέναντι στα κακώς κείμενα της σύγχρονης κοινωνίας αλλά και στην ιδιοτελή συμπεριφορά των ανθρώπων διατρέχει όλο σχεδόν το έργο και αναδεικνύεται με τρόπο συμβολικό και αλληγορικό, ενώ γίνεται ακόμη πιο διακριτή και έντονη μέσα από το ιδιαίτερα καυστικό και σκωπτικό του χιούμορ.
Θεωρώ ότι μόλις ξεπεράσει ο αναγνώστης την πρώτη δύσκολη επαφή με τον τρόπο γραφής του Σαραμαγκού και τη συνηθίσει, το βιβλίο διαβάζεται εύκολα, γρήγορα και πολύ ευχάριστα. Οι προβληματισμοί όμως που δημιουργεί μένουν στο μυαλό για αρκετό καιρό.
Το "Περί Τυφλότητος" του Σαραμαγκου είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της παγκόσμιας "δυστοπικής" λογοτεχνίας. Με έναν ιδιαίτερα αλληγορικό τρόπο και με το δικό του ξεχωριστό στυλ γραφής ο συγγραφέας στηλιτεύει κοινωνικές συμπεριφορές και καταστάσεις που απαντώνται γύρω μας. Τελικά μήπως είμαστε όλοι τυφλοί;
"Νομίζω ότι δεν τυφλωθήκαμε, νομίζω ότι είμαστε τυφλοί,..., Τυφλοί που δεν βλέπουν, κι ας βλέπουν."
"Περί Τυφλότητας", Ζοζέ Σαραμάγκου, μτφρ. Αθηνά Ψυλλιά, εκδ. Καστανιώτη, 1998, σελ. 384
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου