Παρασκευή 2 Ιουλίου 2021

Προς τ' άστρα - Παύλος Καστανάς (Astronio)



Ένα μαγευτικό ταξίδι στον κόσμο της Αστροφυσικής. Μια περιπέτεια σε φωτεινές και "σκοτεινές" πτυχές του Σύμπαντός μας, με ξεναγό τον αστροφυσικό Παύλο Καστανά, γνωστό από το κανάλι του στο youtube "ASTRONIO" με εκατοντάδες χιλιάδων εγγεγραμμένα μέλη.

Η πρώτη μου επαφή με τον Παύλο Καστανά και το "ASTRONIO" έγινε πριν περίπου τέσσερα χρόνια όταν, απροσδόκητα, ξεπήδηξε στην οθόνη του υπολογιστή μου ένα βίντεο με τίτλο "Γιατί δεν ισχύει η αστρολογία;". Δεν κρύβω ότι εντυπωσιάστηκα από την οργάνωση και τη συνοχή των επιχειρημάτων του (Παύλο που ήσουν τόσα χρόνια, όταν η αστρολογία με βομβάρδιζε κυριολεκτικά σε κάθε τραπέζι ή μάζωξη;), από τον μεστό και ορθό του λόγο και, κυρίως, από την ικανότητά του να αναλύει επιστημονικά ζητήματα με απλά λόγια και με μεταδοτικότητα καθιστώντας τα κατανοητά ακόμη και στον μη μυημένο θεατή. Από τότε παρακολουθώ ανελλιπώς το κανάλι του και έχω σχηματίσει πληρέστερη εικόνα για τη φύση του ηλιακού μας συστήματος, του Γαλαξία και του Σύμπαντος, ενώ ενημερώνομαι και για τις -ραγδαίες ομολογουμένως- εξελίξεις στον τομέα της διαστημικής εξερεύνησης. Όντας λοιπόν λάτρης του καναλιού -αλλά και της (Αστρο)φυσικής ήδη από τα παιδικά μου χρόνια- μόλις ενημερώθηκα για την έκδοση του "Προς τ' άστρα" έτρεξα να το βρω και να ταξιδέψω στις σελίδες του.

Το βιβλίο αποτελεί μια πληρέστατη ξενάγηση στον κόσμο των αστεριών, με την άμεση, απλή και μεταδοτική γραφή του Παύλου Καστανά. Το ταξίδι ξεκινά από την "γειτονιά" του ηλιακού μας συστήματος, με τον συγγραφέα να αφιερώνει αρκετές σελίδες τόσο για το ζεύγος Γης-Σελήνης όσο και για κάθε έναν πλανήτη ξεχωριστά, και συνεχίζεται με τους εξωπλανήτες (πλανήτες εκτός του ηλιακού μας συστήματος) όπου παρατίθενται οι διάφορες μέθοδοι ανακάλυψής τους ενώ αναλύεται και η έννοια της "κατοικήσιμης ζώνης". Καθώς "ξανοιγόμαστε" όλο και περισσότερο μαθαίνουμε για τη φύση και τη ζωή των αστέρων και ερχόμαστε σε επαφή με την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν και το "τεντωμένο ελαστικό ύφασμα" του χωροχρόνου, ώστε να κατανοήσουμε τη φύση και τις ιδιότητες των Μαύρων Τρυπών και των Κβάζαρ. Περνώντας στην Κοσμολογία ο ξεναγός μας ενημερώνει για τα σχήματα των γαλαξιών, για τη Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, για τις τρεις πιθανές καμπυλότητες του Σύμπαντος ενώ τελικά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το Σύμπαν διαστέλλεται επιταχυνόμενα. Έτσι μας δίνει την πληρέστερη -μέχρι σήμερα- εικόνα που διαθέτουμε για το Σύμπαν, με την κανονική ύλη και ενέργεια να αποτελούν μόλις το 5% του, τη σκοτεινή ύλη να αποτελεί το 27% ενώ τη σκοτεινή ενέργεια το 68% (!) του. Κοινώς: όσον αφορά τη φύση του Σύμπαντος είμαστε ακόμη στα σκοτάδια...

Τέλος ο συγγραφέας αφιερώνει ένα κεφάλαιο στο πολύ ενδιαφέρον αντικείμενο της αστροβιολογίας. Αναλύει την εξελικτική πορεία της ζωής στη Γη και αναζητά την πιθανότητα ύπαρξης ζωής σε πλανήτες και δορυφόρους του ηλιακού μας συστήματος ή και σε εξωπλανήτες. Παράλληλα παρουσιάζει το Παράδοξο του Φερμί  (αφού είναι τόσες πολλές οι πιθανότητες ύπαρξης εξωγήινων πολιτισμών, πού είναι όλοι τους;) και επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε αυτό. Το ταξίδι ολοκληρώνεται με ένα μεγάλο "γιατί": Γιατί είναι αναγκαία και πώς μας ωφελεί σαν ανθρώπους η διαστημική εξερεύνηση;

Παρόλο που θεωρώ τον εαυτό μου επαρκή γνώστη των βασικών αρχών της Αστροφυσικής και της συμπαντικής μας γειτονιάς, κι αυτό το χρωστάω μεταξύ άλλων και στο "ASTRONIO" του Παύλου Καστανά, το "Προς τ' Άστρα" κατάφερε να οργανώσει όλη αυτή τη συσσωρευμένη γνώση, να της δώσει μορφή αλλά και να επεξηγήσει και να διαφωτίσει ακόμη καλύτερα αρκετά σημεία που είχα συγκεχυμένα στο μυαλό μου. Θυμάμαι χαρακτηριστικά πως αναφώνησα "Α, έτσι εξηγείται! " όταν διάβαζα τα αποσπάσματα για την φαινομενική ανάδρομη κίνηση των πλανητών, για τη διαφορά αστρικής και ηλιακής μέρας αλλά και για το παλιρροϊκό κλείδωμα των πλανητών ή των δορυφόρων και το φαινόμενο της σύγχρονης περιστροφής τους.

Όλο το βιβλίο διαβάζεται εύκολα και δεν κουράζει. Η μεταδοτικότητα και η αμεσότητα του Παύλου Καστανά φαίνεται ότι δεν περιορίζεται μόνο στα βίντεο του youtube αλλά αποδίδεται και στο χαρτί. Πολύ συχνά αισθάνθηκα ότι δεν διάβαζα το βιβλίο αλλά άκουγα τη φωνή του Παύλου να μου αφηγείται, με τον χαρακτηριστικό επιτονισμό και τις παύσεις του. Να τονίσω σε αυτό το σημείο ότι η εικονογράφηση του βιβλίου είναι πολύ προσεγμένη, βοηθά ιδιαίτερα στην κατανόηση κάποιων φαινομένων (όπως για παράδειγμα στην φαινομενική  ανάδρομη κίνηση των πλανητών) και μετατρέπει το ταξίδι σε μια ζωντανή εμπειρία. Άλλωστε τα μέλη του καναλιού φαντάζομαι ότι θα έχουν εξ' αρχής υψηλές απαιτήσεις από αυτό το κομμάτι, λόγω της πολύ καλής οπτικοποίησης στα βίντεο του Παύλου.

Ξεχώρισα ως πιο συναρπαστικά και ενδιαφέροντα σημεία την -για πρακτικούς λόγους- παραμορφωμένη εικόνα που έχουμε για το ηλιακό μας σύστημα και τις αποστάσεις του, τις διαρκείς προσπάθειες για ανακάλυψη εξωπλανητών στην κατοικήσιμη ζώνη ηλιακών συστημάτων, την εξελικτική πορεία της ζωής των αστέρων, τα πιθανά σχήματα-καμπυλότητες του Σύμπαντος και τις αγωνιώδεις και αδιάκοπες προσπάθειες για εντοπισμό ζωής στη "σιωπηλή" συμπαντική μας γειτονιά.

Οφείλω να σημειώσω ότι το βιβλίο γράφτηκε πριν πραγματοποιηθούν οι εντός του 2021 πρωτόγνωρες διαστημικές αποστολές στον πλανήτη Άρη, με την -για πρώτη φορά- πτήση drone στην επιφάνειά του αλλά και τη συλλογή δεδομένων από επίγεια rover, οπότε οι συνταρακτικές αυτές εξελίξεις δεν αναφέρονται. Ως βιβλίο εκλαϊκευμένης επιστήμης θεωρώ ότι αυτή είναι μια εγγενής του αδυναμία: η επιστήμη (αστροφυσική και εξερεύνηση διαστήματος) συνεχώς εξελίσσεται οπότε το βιβλίο αναπόφευκτα θα μένει πίσω. Πιστεύω ότι αξίζει, κατά περιοδικά διαστήματα, το βιβλίο να επαυξάνεται και να εμπλουτίζεται στις νέες του εκδόσεις ώστε να βρίσκεται πάντα στην αιχμή των εξελίξεων και αυτή είναι η συμβουλή μου προς τον συγγραφέα και τον εκδότη.

Το "Προς τ' Άστρα" αξίζει να διαβαστεί τόσο από γνώστες όσο και από μη γνώστες του αντικειμένου της Αστροφυσικής. Είναι ακριβώς αυτή η ικανότητα του συγγραφέα να εκλαϊκεύει την επιστήμη του και να την προσφέρει στο ευρύ κοινό με τρόπο εύληπτο, κατανοητό και ενδιαφέροντα, που κάνει αυτό το ταξίδι προς τα αστέρια συναρπαστικό.

 Γιατί όμως, όταν η ανθρωπότητα ταλανίζεται από τόσα προβλήματα εδώ στη Γη, να καταπιάνεται με τη διαστημική εξερεύνηση; Ο Παύλος Καστανάς κλείνει το βιβλίο του  απαντώντας στην παραπάνω ερώτηση με ώριμα και λογικά επιχειρήματα και σκιαγραφώντας τον σκοπό της ίδιας της επιστήμης: Αυτή οφείλει να υπηρετεί τον άνθρωπο. Ποιος αλήθεια γνωρίζει ότι το GPS, το διαγνωστικό υπερηχογράφημα Doppler ή τόσα προϊόντα που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας είναι αποτελέσματα ερευνών που σχετίζονται με τη διαστημική εξερεύνηση; Ποιος συνειδητοποιεί ότι νομοτελειακά τα είδη εξαφανίζονται κι επομένως, για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως ανθρωπότητα, οφείλουμε να έχουμε υπόψιν τις περιπτώσεις  της υπερ-θερμαινόμενης Αφροδίτης, του δίχως μαγνητικού πεδίου Άρη ή των βομβαρδισμένων επιφανειών του Ερμή και της Σελήνης ώστε να στρέψουμε την προσοχή μας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου εδώ στη Γη, στη μελέτη  του γήινου μαγνητικού πεδίου ή στην προστασία από επικίνδυνους κομήτες και αστεροειδείς αντίστοιχα; Η διαστημική εξερεύνηση, η διαστημική αποίκηση και η επιστημονική γνώση μπορούν να μας απεγκλωβίσουν "από τη φυσική και βιολογική νομοτέλεια που θέλει τα είδη να εξαφανίζονται."

Τέλος ο συγγραφέας μας ζητά να αναλογιστούμε, ατενίζοντας το αχανές Σύμπαν και συνειδητοποιώντας το απειροελάχιστο δικό μας μέγεθος και την κοινή μας προέλευση, πόσο διαφορετικά θα χτίζαμε την καθημερινή μας ρουτίνα, πόσο διαφορετικά θα συμπεριφερόμασταν ο ένας στον άλλον και πόσο πιο ειρηνικά και συνεργατικά θα οραματιζόμασταν από κοινού ένα λαμπρό μέλλον για τον πολιτισμό μας. Γιατί στο κάτω κάτω της γραφής, είμαστε όλοι "παιδιά των άστρων", κυριολεκτικά και μεταφορικά...

"Προς τ' άστρα", Παύλος Καστανάς, εκδ. Κάκτος, 2020, σελ. 280

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου