Το Ημερολόγιο μιας Δασκάλας: Ιστορίες από το προσφυγικό - Ελένη Καραγιάννη

Η Ελένη Καραγιάννη, εκπαιδευτικός εικαστικών και συντονίστρια εκπαίδευσης προσφύγων του Υπουργείου Παιδείας στο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων του Σχιστού, λόγω της εμπειρίας της είναι από τα άτομα που αδημονείς να μάθεις τι έχουν να πουν για το προσφυγικό. Κι αυτό ακριβώς κάνει σε αυτό το βιβλίο, όπως δηλώνει κι ο τίτλος του: μέσα από ένα χρονικό, από σελίδες του ημερολογίου της, μας παρουσιάζει βιώματα και προσωπικές ιστορίες από τους πρόσφυγες, από "διαφορετικούς" μαθητές της αλλά και εμπειρίες από τη συμμετοχή της σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα στη Ρουάντα.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο καταπιάνεται με ιστορίες από το προσφυγικό (2015-2019) και περιλαμβάνει τις πιο πρόσφατες καταχωρήσεις του ημερολογίου της. Το δεύτερο αφορά το ταξίδι της στη Ρουάντα το καλοκαίρι του 2014 στο πλαίσιο ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ενώ το τρίτο αναφέρεται σε εμπειρίες της κατά τα σχολικά έτη 1999-2010 από σχολεία με "διαφορετικούς" μαθητές, είτε ως προς το πολιτισμικό υπόβαθρο (Ρομά) είτε με διάγνωση κάποιας διαταραχής.

Το πρώτο μέρος, που αποτελεί και το μεγαλύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, ήταν εκείνο που με άγγιξε περισσότερο. Κι αν αρχικά με ξένισε η μετάβαση από την μία καταχώρηση του ημερολογίου στην άλλη χωρίς κάποια χρονολογική σειρά ή κάποιον συσχετισμό ανάμεσα στα γεγονότα που παρουσιάζονται, όταν αργότερα συνειδητοποίησα το "κοινό πνεύμα" και την κοινή ανθρώπινη ματιά που χαρακτηρίζει την κάθε μικρή ιστορία, η ολότητα του έργου μου έγινε ξεκάθαρη. Πρόκειται για σύντομες ιστορίες, κάποιες από αυτές καθημερινές (για τους πρόσφυγες) που όμως με γέμισαν συναισθήματα με τον ανθρώπινο χαρακτήρα τους. Από τα παιδιά που διψούν για αγκαλιές και τον μαθητή που έκλεβε μαρκαδόρους μέχρι  τη χειραφέτηση των κοριτσιών που λιάζονταν χωρίς μαντίλες ή έβγαζαν φωτογραφίες selfie και τις γυναίκες που, μακριά βέβαια από τα βλέμματα των αντρών τους, έλυναν τα μαλλιά τους και χόρευαν εκστατικά, κάθε ιστορία έχει κάτι να πει, άλλη λιγότερο και άλλη περισσότερο.

Παράλληλα με τα συναισθήματα κάποιες ιστορίες γεννάνε και έντονους προβληματισμούς. Τα δικά μας έθιμα όπως τα Χριστούγεννα ή ο άγιος Βαλεντίνος, έθιμα με χριστιανικές ρίζες, αν και πλήρως εμπορευματοποιημένα μπορούν για τα προσφυγάκια να αποτελέσουν πηγή χαράς και απελευθέρωσης. Η μαντίλα, αν και σύμβολο καταπίεσης της γυναίκας, μπορεί να είναι επιλογή και προσωπικό δικαίωμα για κάποιες. Κάποιοι "ανθρωπιστές" συχνά εκμεταλλεύονται τους πρόσφυγες για να φανούν επαναστάτες και αντιφασίστες ή για να κάνουν αντιπολίτευση. Η "αλληλεγγύη" που βασίζεται σε μακροχρόνια επιδόματα που μετατρέπουν τους πρόσφυγες σε εξαρτημένα και μη αυτόνομα άτομα μπορεί να είναι τοξική. Η απάντηση στον φανατισμό, τον φασισμό και την βία (όπως στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής) δεν είναι η ανταποδοτική βία.

Το κεφάλαιο που απόλαυσα λιγότερο ήταν το δεύτερο και πιο μικρό μέρος του βιβλίου, το ταξίδι στη Ρουάντα. Αν και η εμπειρία ενός ταξιδιού σε μια χώρα που μαστίστηκε από εμφύλιο πόλεμο φαντάζομαι ότι θα ήταν συγκλονιστική για την συγγραφέα, προσωπικά δεν κατάφερα να βιώσω έντονα τα συναισθήματα που εκείνη επιδίωξε να μεταφέρει. Ίσως σε αυτό να έπαιξε ρόλο και η πολύ μικρή έκταση αυτού του κεφαλαίου.

Το τρίτο μέρος του βιβλίου μου άφησε την ίδια ανθρώπινη γεύση με το πρώτο. Κι εδώ έχουμε να κάνουμε με "διαφορετικούς" μαθητές και, όπως μας υπενθυμίζεται, η διαφορετικότητα δεν είναι μόνο αποτέλεσμα διαφορετικού πολιτισμικού υποβάθρου. Διαφαίνεται πάλι η προσήλωση της συγγραφέως, ως ανθρώπου και ως δασκάλου, σε αξίες όπως η αγάπη και η αποδοχή. Αυτές οι αξίες αποτελούν τη λύση.

Το Ημερολόγιο μιας Δασκάλας είναι ένα ταξίδι ανθρωπιάς με ξεναγό έναν Άνθρωπο, μια Δασκάλα, που επιδιώκει να μας φέρει πιο κοντά σε ανθρώπους διαφορετικούς (λόγω συνθηκών) από εμάς. Το καταφέρνει πολύ καλά, μέσα από ιστορίες καθημερινές μα και πλούσιες σε συναίσθημα.

Η βία είναι εκείνη που δημιούργησε και δημιουργεί προβλήματα, όπως το προσφυγικό. Όμως η πηγή των προβλημάτων, η γεννεσιουργός αιτία της βίας, είναι η ιδεολογία του μίσους και του φανατισμού. Η λύση στη βία δεν είναι η περισσότερη βία. "Η λύση είναι η Εκπαίδευση και η Τέχνη."

"Το Ημερολόγιο μιας Δασκάλας - Ιστορίες από το προσφυγικό", Ελένη Καραγιάννη, εκδ. 24γράμματα, 2019, σελ. 184