1793. Μέσα στον πυρετό της Γαλλικής Επανάστασης αλλά και τον αναβρασμό που επικρατεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ένας Μανιάτης αγωνιστής κι ένας Κωνσταντινουπολίτης δάσκαλος καταφεύγουν στη Μασσαλία κι από εκεί στην Κορσική, στο ελληνικό προσφυγικό χωριό του Σίντι Μερουάν, βιώνοντας το εγχείρημα της απόσχισης του νησιού από τη γαλλική κηδεμονία. Οι περιπέτειές τους θα τους οδηγήσουν σε νέο ξενιτεμό στην Αλγερία, με τον ξεριζωμό ολόκληρης της ελληνικής παροικίας του νησιού. 1915-1918. Ένας Αλγερινός, απόγονος Ελλήνων, πολεμά υπό τη Γαλλική σημαία στη Θεσσαλονική του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. 1945-1967. Μια Αλγερινή δασκάλα ελληνικής καταγωγής καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη λίγο καιρό αφού η Χούντα των συνταγματαρχών επιβάλει τη δικτατορία. Εκεί θα γνωρίσει τη Λήδα, ένα κορίτσι με αλαλία, στο οποίο θα επιδιώξει να διδάξει την ομιλία.
Το "Κόρσικα" του Σταύρου Νικολαΐδη είναι μια χωροχρονική βουτιά στο ιστορικό παρελθόν με σταθερούς άξονες αναφοράς. Από την επαναστατημένη Κορσική ως την γαλλοκρατούμενη Αλγερία και, αργότερα, από την Θεσσαλονίκη των συμμαχικών στρατευμάτων του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ως τον εθνικό-απελευθερωτικό αγώνα των Αλγερινών και τη δικτατορία των συνταγματαρχών στην Ελλάδα το μοτίβο ελευθερία-επανάσταση διατρέχει όλο το βιβλίο. Συγκρούσεις αλλοεθνών, όπως οι Άγγλοι με τους Γάλλους στην Κορσική, οι Αλγερινοί με τους Γάλλους στην Αλγερία, οι σύμμαχοι με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους στη Μακεδονία, αλλά και εμφύλιες αιματοχυσίες στο βωμό της ελευθερίας και της επανάστασης συνθέτουν ένα ενδιαφέρον χωροχρονικό συνεχές μέσα στο οποίο εξελίσσεται η πλοκή.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Στα δύο πρώτα (Κορσική 1793 και Αλγερία 1805) ακολουθούμε τα βήματα του Κωνσταντινουπολίτη δασκάλου Λουκά Ρόζου και του Μανιάτη αγωνιστή Αινεία στην Κορσική και την Αλγερία. Ο συγγραφέας αποδίδει πιστά το χωροχρονικό πλαίσιο αξιοποιώντας ιστορικές πηγές αλλά και μεταχειριζόμενος λεξιλόγιο της εποχής, παραθέτοντας συχνά τις απαραίτητες επεξηγήσεις με αστερίσκους. Φαίνεται από τον τρόπο γραφής του και από τους διαλόγους των ηρώων ότι έχει μελετήσει αυτές τις περιόδους όχι μόνο ιστορικά αλλά και γλωσσολογικά.
Όντας μη εξοικειωμένος με αυτή τη χρονική περίοδο μου φάνηκε κάπως δύσκολο να μπω στο πετσί της εξέλιξης της πλοκής. Αυτό όμως που με δυσκόλεψε περισσότερο ήταν η εναλλαγή του προσώπου της αφήγησης, που άλλοτε ήταν τριτοπρόσωπη και άλλοτε πρωτοπρόσωπη. Η εναλλαγή αυτή μάλιστα δεν συνέβαινε μόνο ύστερα από μετάβαση σε νέο κεφάλαιο, αλλά εντοπιζόταν ακόμη και μέσα στα ίδια τα κεφάλαια. Συνυπολογίζοντας ότι κάποια κεφάλαια αναφέρονταν στον Αινεία ενώ κάποια άλλα στον Λουκά Ρόζο, βρέθηκα πολλές φορές να μπερδεύω το "εγώ" με το "αυτός" χωρίς να μπορώ να καταλάβω σε ποιον αναφέρεται κάθε φορά ο συγγραφέας. Θεωρώ ότι αυτή είναι η μεγαλύτερη αδυναμία του μυθιστορήματος καθώς δυσχεραίνει την κατανόηση της εξέλιξης της πλοκής. Προσωπικά διάβασα ξανά και ξανά κάποια σημεία με αποτέλεσμα να επιβραδυνθεί ο ρυθμός της ανάγνωσής μου.
Το τρίτο μέρος (Μακεδονία 1915-1918) με τη Θεσσαλονίκη υπό "συμμαχικό ζυγό" το αισθάνθηκα πολύ περισσότερο οικείο και προσιτό, ενώ η γραφή ήταν σαφώς πιο στρωτή. Η ροή της ανάγνωσης βγήκε αβίαστα και έτρεχε, εν μέρει λόγω της απουσίας της σύγχυσης προσώπων που ανέφερα πιο πριν και εν μέρει λόγω της μεγαλύτερης εξοικείωσής μου με την πιο πρόσφατη και εγγύτερη χωροχρονικά περίοδο.
Το ίδιο συνέβη και με το τέταρτο μέρος (Αλγερία 1945-Θεσσαλονίκη 1967) το οποίο χαρακτηρίζεται από γρήγορη ροή και ενδιαφέρουσα πλοκή. Η αλαλία της μικρής Λήδας και ο αντιστασιακός αγώνας κατά της δικτατορίας κατέστησαν στα μάτια μου αυτό το μέρος ως το πιο ενδιαφέρον όλου του βιβλίου, μαζί με το τρίτο.
Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στα τέσσερα μέρη του βιβλίου καθώς οι ήρωες των τελευταίων αποδεικνύονται απόγονοι των ηρώων των πρώτων. Επίσης το μοτίβο ελευθερία-επανάσταση είναι πανταχού παρόν. Ωστόσο, ιδιαίτερα προς το τέλος, έμεινα με την παράξενη αίσθηση ότι είχα διαβάσει δύο ή τρια διαφορετικά μυθιστορήματα και όχι ένα ενιαίο, αφού παρατήρησα διαφορές ακόμη και στον τρόπο γραφής και στη ροή της αφήγησης.
Το "Κόρσικα" μοιάζει με μια κλεψύδρα άμμου. Κάθε σελίδα που γυρνάς είναι ένας κόκκος που σε μεταφέρει σε ένα εντελώς διαφορετικό χωροχρονικό πλαίσιο. Παρά τις δυσκολίες που συνάντησα, από το ταξίδι αυτό συγκράτησα τη διαχρονική αλληλεπίδραση με τον Άλλο, τον Ξένο, τον Αλλοεθνή (Άγγλος, Γάλλος, Έλληνας, Κορσικανός, Αλγερινός ή όπως αλλιώς λέγεται), που άλλοτε είναι συγκρουσιακή ενώ άλλοτε είναι αγαστή και αδελφική, τον διαρκή αγώνα του ανθρώπου να προτάξει τα στήθη του μπρος στους εκάστοτε ηγεμονισμούς που τον περικλύουν και να ανοίξει ένα παράθυρο ελευθερίας, καθώς και την ακατάπαυστη αγωνία του ξενιτεμένου να ριζώσει σε έναν τόπο. Τα λόγια του Jorge Louis Borge που παραθέτει ο συγγραφέας νομίζω ότι ταιριάζουν γάντι εδώ: "Είμαστε όλοι Έλληνες σε εξορία"...
Κόρσικα, Σταύρος Νικολαΐδης, εκδ. 24γράμματα, σελ. 538, 2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου